pedagogika

Lukas

Teorie dydaktyczne a problematyka celów i treści nauczania.

Głównym zadaniem wychowania jest zachowanie ciągłości rozwojowej na przestrzeni pokoleń. Jest to możliwe dzięki przekazywaniu doświadczeń, które nagromadziła ludzkość przez okres wielu wieków. Młodzi ludzie korzystają z dorobku swych poprzedników i uzupełniają je o nowe, swoje doświadczenia. Ciągłość ta nie polega jednak na sumowaniu doświadczeń lecz na zamianie starych i nieaktualnych na nowe adekwatne do życia określonej epoki.
Należy jednak dokonywać selekcji tychże doświadczeń, ponieważ dotyczą one różnorodnych sfer działania. Ze wszystkich zgromadzonych przez pokolenia należy wybrać tylko te, które staną się przydatne dla ludzi zajmujących się określoną dziedziną działalności.
Selekcji, o której wspominałem wcześniej dokonuje się zarówno teraz jak i w przeszłości z punktu widzenia przyjętych celów nauczania, które są zmienne. Poglądy te są uzależnione od panujących kierunków filozoficznych. Można tego dowieść na przykładzie czterech najczęściej wymienianych teorii dydaktycznych:
- teorii materializmu dydaktycznego
- teorii formalizmu dydaktycznego
- teorii utylitaryzmu dydaktycznego
- teorii materializmu funkcjonalnego w dydaktyce

1. Sensualizm i teoria materializmu naukowego.

Sensualizm to kierunek filozoficzny stworzony przez Franciszka Bacona, z którym zgadzał się znakomity czeski pedagog Jan Amos Komeński. Główne założenie sensualizmu mówi, że jedynym i pewnym źródłem wiedzy są zmysły. Komeński był także zwolennikiem teorii mechanistycznego poznania przedmiotu. Zgodnie z tym należy wycisnąć w umyśle uczniów trwały obraz poznawanego przedmiotu, ponieważ uogólnienie abstrakcyjne pojawi się łatwo pod warunkiem, że właściwości badanych przedmiotów będą proste i niezmienne. Takie stanowisko doprowadziło do powstania teorii materializmu dydaktycznego.
Wg materializmu dydaktycznego uczniom należy przekazać jak największą ilość wiadomości. Prowadzi to do przeładowania programów szkolnych często niepotrzebnymi treściami. To prowadzi do pośpiechu i używania przez nauczyciela metod słownych jako tych najszybszych. W związku z tym wiedza uczniów jest fragmentaryczna i przypomina hasała encyklopedyczne i stąd też wywodzi się równoważna nazwa materializmu dydaktycznego- „encyklopedyzm dydaktyczny”.
Zbyt duża ilość materiału nauczania powoduje nieumiejętność zdobywania i praktycznego zastosowania nabytej wiedzy.
Taki rodzaj wiedzy jest zupełnie nieprzydatny w związku z czym krytyka materializmu dydaktycznego jak i zarówno sensualizmu jest jak najbardziej słuszna.

2. Racjonalizm a teoria formalizmu dydaktycznego.

Racjonalizm głosi, że najbardziej wiarygodnym źródłem prawdy jest rozum. Wiedza, którą zdobywa człowiek jest tym bardziej niezawodna im jest bardziej jasna i wyraźna. Tych cech nie miała wiedza oparta na irracjonalizmie i sensualizmie. Wg Rene Descartes’a jasność i wyraźność to główne cechy umysłu dlatego też można przyjąć, że to co jest dla naszego rozumu bardzo jasne i wyraźne jest prawdziwe.
Imanuel Kant także decydujące znaczenie w poznaniu przypisywał rozumowi. Źródłem wiedzy są twierdzenia, które nie wymagają uzasadnienia bo ich prawdziwość wynika z rozumu, który jest źródłem poznania.
Teoria formalizmu dydaktycznego za cel nauczania uznaje ćwiczenie sprawności intelektualnej.
Herbert podobnie jak Kant twierdził, że celem nauczania jest aktywność umysłowa. Jednak był on też zdania że nie potrzebne są praktyczne działania uczniów w nauczaniu, bowiem zainteresowania staną się pożądaniem.
Zarówno u Kanta jak i u Herberta należy szukać źródeł formalizmu dydaktycznego, który jest związany z racjonalizmem. Formalizm dydaktyczny ma swe cele do których prowadzi. I tak wg Herberta jego celem ostatecznym była cnota, a bliższym- wszechstronność zainteresowań. Najlepszym przedmiotem kształcącym umysł jest matematyka i język łaciński, ale twierdzono, że sprawność intelektualna zdobyta na jednym przedmiocie może być przeniesiona na inne dyscypliny naukowe. W pewnych przypadkach wprawa uzyskana w jednym działaniu może utrudniać możliwość rozwijania innej.
Formalizm w przeciwieństwie do materializmu (który przekazywał zbyt dużo informacji) prowadził do pomijania wielu treści w okresie nauczania.
Zarówno materializm jak i formalizm można zaliczyć dziś do starych metod nauczania, które powinno się zastąpić dydaktyką myślenia. Krytykę dydaktyki pamięci podjął trzeci kierunek teoretyczny- utylitaryzm dydaktyczny.